جمال‌الدین اخویجمالالدین اخوی فرزند حاج سید نصراللَّه سادات اخوی، از قضات دانشمند و بزرگ دادگستری در دوران پهلوی بود.در سال ۱۳۳۲ در کابینه‌ی سپهبد فضل‌الله زاهدی به سمت وزارت دادگستری منصوب شد [۱]
هروی، مهدی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۷۶، نشر نوگل، چاپ غزال، ۱۳۸۴.
در انتخابات تابستانی دوره‌ی بیستم مجلس شورای ملی، ریاست انجمن نظارت بر انتخابات تهران به او محول شد۱ - تولدجمالالدین اخوی در سال ۱۲۷۰ متولد شد، وی وارد دانشگاه تهران شد و از آن دانشگاه لیسانس قضائی گرفت. ۲ - تحصیلاتدر سال ۱۳۰۸ با گروهی از محصلین دادگستری برای تحصیلات بالاتر به فرانسه اعزام شد. [۲]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
در سال ۱۳۳۰ در کابینه‌ی دکتر مصدق دادستان کل دیوان عالی کشور شد. [۳]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
۳ - معرفی اجمالیاخوی دوره‌ی ابتدائی را در مدرسه‌ی سادات و اقدسیه و دوره‌ی متوسطه را در دبیرستان دارالفنون به پایان رساند. [۴]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۵.
مدتی به تحصیل ادبیات عرب و فقه و اصول پرداخت؛ اما بعد از مدتی، از آن دست کشید و به علوم جدید روی آورد. در مدرسه‌ی سن لوئی [۵]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، نشر گفتار ونشر قلم، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۶۴.
تهران به مدت ۷ سال به فراگیری علوم جدید و زبان فرانسه مشغول شد. پس از یادگیری زبان فرانسه، در همان مدرسه مشغول به کار شد و مدت ۷ سال به تدریس پرداخت. [۶]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۵.
پس از چندی برای ادامه تحصیل وارد دانشگاه تهران شد و از آن دانشگاه لیسانس قضائی گرفت.۴ - مناصب اخویدر سال ۱۳۳۲ در کابینه‌ی سپهبد فضل‌الله زاهدی به سمت وزارت دادگستری منصوب شد [۷]
هروی، مهدی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، ص۴۷۶، نشر نوگل، چاپ غزال، ۱۳۸۴.
و در سال ۱۳۳۳ در همان کابینه وزیر مشاور گردید. جمال‌الدین اخوی از ۱۴ آذر سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۵ در کابینه‌ی حسین علاء، وزیر دادگستری بود. [۸]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، ص۲۶۵، اداره‌ی کل آرشیو و اسناد و موزه‌ی ریاست جمهوری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ دوم، ۱۳۷۹.
[۹]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، ص۲۵۹.
[۱۰]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، ص۲۶۷.
جمال‌الدین اخوی در ۱۸ آبان ۱۳۵۷ به فرمان محمدرضا پهلوی به ریاست کمیسیون ویژه‌ی رسیدگی به دارائی‌های بستگان شاه منصوب گردید. [۱۱]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۲، ص۳۷۵، نشر گفتار، ۱۳۷۴.
جمال‌الدین اخوی در سال ۱۲۷۰ در تهران متولد شد. وی از نوادگان سید حسن تقوی تهرانی بوده و پدرش حاج سید نصرالله اخوی [۱۲]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، رشیدیان‌ها، ج۱، مرکز بررسی اسناد تاریخی، تهران، ص۳۸۳.
که مدت‌ها ریاست دیوان عالی کشور را برعهده داشته، می‌باشد. در سال ۱۳۰۲ با سمت وکالت عمومی مدعی العموم محکمه‌ی بدایت در دادگستری مشغول به کار شد. در انتخابات زمستانی همان دوره در تهران به عنوان نماینده‌ی منفرد، خود را نامزد کرد و با حمایت حزب ملّیّون، نماینده‌ی اول تهران شد. [۱۳]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۲، نشر گفتار، ۱۳۷۴، ص۱۲۳.
۵ - شروع فعالیتدر سال ۱۳۰۲ با سمت وکالت عمومی مدعی العموم محکمه‌ی بدایت در دادگستری مشغول به کار شد. در سال‌های ۱۳۰۵ تا ۱۳۰۸ مدیر دفتر شعبه‌ی ۴ امور قضائی و مدیر دفتر پارکه‌ی دادسرای مرکز و قاضی محکمه‌ی بدایت و عضو اداره‌ی امور قضائی عدلیه شد. در سال ۱۳۰۸ با گروهی از محصلین دادگستری برای تحصیلات بالاتر به فرانسه اعزام شد. [۱۴]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
در پاریس دیپلمش را از انستیتوی جرم‌شناسی دریافت کرد و پس از مدتی؛ یعنی در سال ۱۳۱۱ به ایران بازگشت و به سمت کفیل وکالت عمومی محکمه‌ی استیناف منصوب شد [۱۵]
خاطرات دکتر جلال عبده، چهل سال در صحنه، ج۱، چاپخانه ی معراج، ۱۳۶۸، ص۲۵.
و پس از آن به ریاست شعبه‌ی دیوان عالی تمیز رسید. [۱۶]
عاقلی، باقر، شرح حال رجال سیاسی و نظامی معاصر ایران، ج۱، نشر گفتار ونشر قلم، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۶۴.
در سال ۱۳۱۷ علاوه بر شغل قضائی عضو پیوسته‌ی فرهنگستان شد. ۶ - مشاغل دولتی ویدر سال ۱۳۳۰ در کابینه‌ی دکتر مصدق دادستان کل دیوان عالی کشور شد. [۱۷]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
حدود ۱ سال و‌اندی در همین سمت مشغول کار بود و دوباره رئیس شعبه‌ی تمیز شد. در سال ۱۳۳۲ در کابینه‌ی سپهبد فضل‌الله زاهدی به سمت وزارت دادگستری منصوب شد. [۱۸]
هروی، مهدی، ۲۲ نخست وزیر در ۳۷ سال، نشر نوگل، چاپ غزال، ۱۳۸۴، ص۴۷۶.
در سال ۱۳۳۳ در همان کابینه وزیر مشاور گردید. جمال‌الدین اخوی از ۱۴ آذر سال ۱۳۳۴ تا ۱۳۳۵ در کابینه‌ی حسین علاء، وزیر دادگستری بود. [۱۹]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، تهیه و تنظیم: اداره ی کل آرشیو و اسناد و موزه ی ریاست جمهوری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ ۲، ۱۳۷۹، ص۲۶۵.
[۲۰]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، تهیه و تنظیم: اداره ی کل آرشیو و اسناد و موزه ی ریاست جمهوری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ ۲، ۱۳۷۹، ص۲۵۹.
[۲۱]
دولت‌های ایران از میرزا نصرالله خان مشیر الدوله تا میرحسین موسوی، تهیه و تنظیم: اداره ی کل آرشیو و اسناد و موزه ی ریاست جمهوری، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ ۲، ۱۳۷۹، ص۲۶۷.
وی که از طرفداران دکتر مصدق بود، در همان دوره قضیه‌ی محاکمه‌ی دکتر مصدق به اتهام ماندن غیرقانونی در پست نخست وزیری که فقط ۳ روز بود، اتفاق افتاد و اخوی محکوم به ۳ سال حبس مجرد گردید. پس از گذشت ۲ سال به فرجام خواهی مصدق رسیدگی شد و شعبه‌ی ۹ دیوان عالی کشور، حکم دادگاه تجدید نظر را به تایید رسانید. کابینه‌ی حسین علاء در ۲۴ خرداد ۱۳۳۵ سقوط کرد؛ ولی اخوی قبل از فروپاشی کابینه‌ی علاء استعفا داده بود. لذا این سقوط دامن‌گیر او نشد. اخوی در طول مدت وزارت خود در دادگستری، از قانون مصونیت قضات حمایت می‌کرد. ۷ - ورود به مجلسدر انتخابات تابستانی دوره‌ی بیستم مجلس شورای ملی، ریاست انجمن نظارت بر انتخابات تهران به او محول شد؛ اما انتخابات به هیچ وجه آزادانه برگذار نشد و همین امر موجب شد که مردم دهان به اعتراض بازکنند و انتخابات را باطل کرده و اخوی را مجبور به استعفا کنند. [۲۲]
صالح، اللهیار، خاطرات، به کوشش مرتضی مشیر، وحید، ۱۳۶۴، ص۱۷۵.
در انتخابات زمستانی همان دوره در تهران به عنوان نماینده‌ی منفرد، خود را نامزد کرد و با حمایت حزب ملّیّون، نماینده‌ی اول تهران شد. [۲۳]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۲، نشر گفتار، ۱۳۷۴، ص۱۲۳.
اللهیار صالح، نماینده‌ی مردم کاشان، در ۳۱ فروردین ۱۳۴۰ ضمن اعتراض به کارهای اخوی در انتخابات و غیرقانونی کردن عملکرد او، با اعتبارنامه‌ی وی مخالفت کرد. دلیل مخالفت صالح با اخوی را می‌توان در چند جمله خلاصه کرد. ۱- کارهای غیرقانونی جمال‌الدین اخوی در دوران انتخابات. ۲- سوء شهرت اخوی به آن‌ها. ۳- رای گرفتن از مردم با زور و تهدید. [۲۴]
صالح، اللهیار، خاطرات، به کوشش مرتضی مشیر، وحید، ۱۳۶۴، ص۱۷۵.
[۲۵]
صالح، اللهیار، خاطرات، به کوشش مرتضی مشیر، وحید، ۱۳۶۴، ص۱۷۸.
همین امر باعث شد، لطمه‌ی سنگینی به حیثیت و نیکنامی او بخورد و مدت کوتاهی بعد از آن مجلس بیستم در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰ منحل شد. اخوی در سال ۱۳۴۵ عضو هیئت مرکزی و جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران و ریاست بخش حمایت از کودکان را بر عهده داشت. پس از انحلال مجلس بیستم، اخوی از سیاست کناره گرفت و در مدارس مختلف از جمله مدرسه‌ی عالی سپهسالار و مدرسه‌ی عالی وعظ و خطابه و در دانشگاه‌های مختلف؛ از جمله دانشکده‌ی الهیات مشغول تدریس شد و از این زمان به بعد روی به تدریس و تحقیق آورد. با وجود این‌که وی از عرصه سیاست خارج شد؛ اما گاهی اوقات، وی که وزیر سابق دادگستری بود، جلساتی را در منزل خود با برخی قضات عالی رتبه برگزار می‌کرد. [۲۶]
رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، علی امینی، ج۲، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص۱۷۸، شماره سند: ۶۰۰۱۱/ ۲۱ه۲۰، تاریخ ۱۴/ ۱/ ۵۳.
البته در کنار آن، اخوی عضویت هیئت مدیره‌ی حفاظت از آثار باستانی کشور را نیز برعهده داشت. [۲۷]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
جمال‌الدین اخوی با برخی رجال هم چون اسدالله علم در ارتباط بود [۲۸]
دولتمردان عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک، ج۱، مرکز بررسی اسناد تاریخی، ص۶۳.
و در ۱۸ آبان ۱۳۵۷ به فرمان محمدرضا پهلوی به ریاست کمیسیون ویژه‌ی رسیدگی به دارائی‌های بستگان شاه منصوب گردید [۲۹]
عاقلی، باقر، روزشمار تاریخ ایران از مشروطه تا انقلاب اسلامی، ج۲، نشر گفتار، ۱۳۷۴، ج۲، ص۳۷۵.
و تا زمان سقوط شاهنشاهی در ایران به این کار اشتغال داشت و سرانجام در ۱۲ آبان سال ۱۳۶۲ وفات نمود. [۳۰]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
۸ - وفاتسرانجام در ۱۲ آبان سال ۱۳۶۲ درگذشت. [۳۱]
مبارکیان، عباس، چهره‌ها در تاریخچه ی نظام آموزش عالی حقوق و عدلیه نوین، تهران، پیدایش، ۱۳۷۷، ص۴۱۶.
۹ - پانویس
۱۰ - منبعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جمال‌الدین اخوی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۲۷. سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «جمال الدین اخوی»، تاریخ بازیابی۹۵/۵/۱۸. رده‌های این صفحه : تراجم | خاندان ها | خاندانهای ایرانی | رجال سیاسی عصر پهلوی | مقالات پژوهه | نظامیان عصر پهلوی
|